Podstawowym argumentem używany w sporach powstałych w związku z kredytami „pseudofrankowymi” jest wskazywanie na obecność w umowach kredytów frankowych klauzul niedozwolonych. Czym jednak są te klauzule? Gdzie ich szukać? Jakie są skutki ich obecność?

Klauzule abuzywne — aspekt prawny.

Podstawowa regulacja dotycząca klauzul niedozwolonych zawarta jest w art. 385¹ Kodeksu Cywilnego. § 1 tego przepisu określa jakie cechy muszą zostać spełnione, żeby postanowienie umowne mogło zostać uznana za niedozwolone (abuzywne). Przepis mówi tak:

"§ 1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny"

Klauzule abuzywne w umowach kredytowych — status konsumenta

Pierwszą podstawową cechą, jaką powinna wykazać osoba, powołująca się na istnienie klauzul abuzywnych w umowie, jest posiadanie statusu konsumenta. Definicja konsumenta zawarta jest w art. 22¹ KC, w którym:

"Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową."

Nawiązując zatem do powyższej definicji, konsumentem jest się wtedy, gdy np. mieszkanie nabywamy w celu zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych, samochód do użytku rodziny, czy meble do salonu, a nie biura.

Brak indywidualnych uzgodnień między stronami.

Drugim istotnym elementem jest brak indywidualnych uzgodnień między stronami. Co to oznacza? W dziesiejszym ustroju gospodarczym większość przedsiębiorców, których działanie opiera się na oferowaniu pewnej stałej gamy produktów szerokiej grupie odbiorców, korzysta w relacjach z klientami z gotowych wzorów umów. Przyśpiesza to proces negocjacji i przeprowadzenia transakcji — dlatego przedsiębiorcy często korzystają z wcześniej przygotowanych szablonów umów.

W trakcie zawierania umowy zazwyczaj dopuszczalne są drobne zmiany indywidualizujące umowę, czy dopasowujący ją do potrzeb konsumenta — jednak zazwyczaj, nie dotyczy to kwestii stanowiących o konstrukcji produktu.

Jeżeli konsument nie miał wpływu na konstrukcję produktu, to z punktu widzenia przytoczonego przepisu, nie miał rzeczywistego wpływu na kształt podpisanej umowy. Nieuprawnione jest twierdzenie, że indywidualnym uzgodnieniem będzie, jakiekolwiek odstępstwo od wzoru umowy np. poprzez wynegocjowanie niższej marży kredytu, czy zmianie dnia jego spłaty. Istotą jest, posiadanie wpływu na budowę elementów strukturalnych umowy, a nie tylko zmiennych parametrów liczbowych.
 

Klauzule niedozwolone naruszeniem praw konsumenta.

Kolejny elementem świadczącym o niedozwolonym charakterze klauzul, jest fakt ukształtowania praw i obowiązków konsumenta, w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a także rażąco naruszając interesy konsumenta.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 27 marca 2015 r. (sygn. akt I ACa 1414/14):

„Za sprzeczne z dobrymi obyczajami uznać trzeba działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub braku doświadczenia, a więc działania traktowane powszechnie za nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych reguł, standardów postępowania. Rażące naruszenie interesów konsumentów polega zaś na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na ich niekorzyść”.

Dysproporcja praw i obowiązaków w umowach frankowych, związana jest przede wszystkim z faktem, że banki arbitralnie ustalały kurs waluty. Oznacza to, że mogły dowolnie ustalać, już w trakcie trwania umowy, wysokość zobowiązania kredytobiorców. Jednocześnie w umowie nie było żadnych punktów granicznych, czy innych instytucji zabezpieczających interes kredytobiorców, którzy de facto stawali się całkowicie uzależnieni od woli drugiej strony umowy.
 

Klauzule abuzywne w kredytach frankowych.

Przedmiotowe postanowienia w umowach „pseudofrankowych” znajdujemy przede wszystkim w dwóch miejscach: w części umowy opisującej sposób wypłaty kredytu (lub ustalenia salda kredytu) oraz spłaty kredytu. Poniżej przykładowe klauzule zaczerpnięte wprost z umów poszczególnych banków.

1. Getin Noble Bank SA

Numer paragrafu	Treść zapisu
§ 1 ust. 1	„Bank udziela Kredytobiorcy kredytu w kwocie (…) złotych polskich (…) indeksowanego kursem CHF przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wynosiłaby (…) CHF, rzeczywista równowartość zostanie określona po wypłacie kredytu. Kredytobiorca oświadcza, iż jest świadomy ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko”.
§ 9 ust. 2	„W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłacanych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków”.
§ 10 ust. 3	„Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF-po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty.”

2. Millennium Bank SA

Numer paragrafu	Treść zapisu
§ 2 ust. 2	„Kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku Millenium w dniu uruchomienia kredytu lub transzy”.
§ 7 ust. 1	„Kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku Millenium S.A”.

3. mBank S.A.

Numer paragrafu	Treść zapisu
§ 1 ust. 3	„Waluta waloryzacji kredytu: CHF”
§ 10 ust. 5	„Raty kapitałowo-odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej BRE Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50.”

4. Raiffeisen Bank International AG w Wiedniu

Numer paragrafu	Treść zapisu
§ 2 ust. 1 Umowy	„Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji Kredytobiorcy kwotę w wysokości (…) Kredyt jest indeksowany do waluty obcej CHF”.
§ 7 ust. 4 Regulaminu	„W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, stosuje się kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty poszczególnych transz. Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane jest według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, saldo zadłużenia z tytułu kredytu obliczane jest według kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz. Aktualne saldo zadłużenia w walucie kredytu Kredytobiorca otrzymuje listownie na podstawie postanowień § 11”.
§ 9 ust. 2 pkt 1 Regulaminu	„W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej raty kredytu podlegające spłacie wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego o którym mowa w ust. 1, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu”

5. PKO BP S.A.

Numer paragrafu	Treść zapisu
§ 1 ust. 1 pkt 14 COU	„Tabela kursów – Tabela kursów PKO BP SA obowiązująca w chwili dokonywania przez PKO BP SA określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępna w PKO BP SA oraz na stronie internetowej PKO BP SA”
§ 4 ust. 2 COU	„W przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie polskiej, stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w PKO BP SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów.”
§ 22 ust. 2 pkt 1 COU	„ROR – środki z rachunku będą pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w PKO BP SA w dniu, o którym mowa w § 7 ust. 5 SCU, według aktualnej Tabeli kursów”

6. Bank BPH SA.

Numer paragrafu	Treść zapisu
§ 1 ust. 1 zd. 1 Umowy	„Bank udziela Kredytobiorcy Kredytu w kwocie (…) złotych polskich (indeksowanego kursem CHF (…)”.
§ 1 ust. 1 zd. 3 Umowy	„W dniu wypłaty saldo jest wyrażane w walucie, do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17.”
§ 10 ust. 8 Umowy	„Rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez Kredytobiorcę będzie następować według kursu sprzedaży waluty do której jest indeksowany Kredyt podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., obowiązującego w dniu wpływu środków do Banku.”
§ 12 ust. 6 Umowy	„Jeżeli którekolwiek z zabezpieczeń uległo takiemu zmniejszeniu, że nie zapewnia pełnego zaspokojenia wierzytelności Banku, wynikających z Umowy, Kredytobiorca obowiązany jest na żądanie Banku udzielić lub spowodować udzielenie Bankowi dodatkowego stosowanego zabezpieczenia w określonym przez Bank terminie”
§ 12 ust. 8 zd. 2 Umowy	„Koszt wyceny określany przez rzeczoznawcę majątkowego zostanie przeliczony na walutę, do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna obowiązującego wg. Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A. w dniu dokonania płatności za wycenę i zostanie doliczony do salda zadłużenia.”
§ 17 Umowy	1. „Do rozliczania transakcji wypłat i spłat Kredytów stosowane są odpowiednio kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji. 2. Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłaszane w Tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna. 3. Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłaszane w tabeli kursów średnich NBP minus marża sprzedaży. 4. Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży GE Money Banku S.A. 5. Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie Banku oraz publikowane na stronie internetowej GE Money Banku S.A (www.gemoneybank.pl).”

 

Skutki obecności klauzul niedozwolonych

W przypadku stwierdzenia, że w umowie znajdują się klauzule abuzywne, uznać należy, że nie wiążą one konsumenta.

Skutkować to może w dwojaki sposób: trwaniem umowy bez klauzul abuzywnych albo jej unieważnieniem. Przenosząc to na kanwę umów frankowych, otrzymamy odpowiednio tzw. „odfrankowienie” bądź unieważnienie umowy frankowej.

Koncepcja odfrankowienia umów jest obecnie coraz mniej popularna, ale w dalszym ciągu żywa w orzecznictwie Sądów. Sądy, które są zwolennikami takiego podejścia do rozwiązania problemu kredytu frankowego, wskazują, że nawet po usunięciu z umowy frankowej klauzul niedozwolonych, umowa może w dalszym ciągu trwać. Należy ją traktować jak kredyt złotówkowy, którego oprocentowanie wyznaczane jest za pomocą stawki LIBOR.

W przekonaniu zwolenników takiego podejścia nawet po wykreśleniu z umowy frankowej klauzul abuzywnych znajdują się wszystkie elementy, które pozwalają na dalsze wykonywanie umowy.

W przypadku unieważnienia umowy ze względu na obecność klauzul abuzywnych (a nie, na podstawie art. 58 KC czy niezgodność z art. 69 Prawa bankowego) Sądy wskazują, że umowa po ich usunięciu nie może być wykonywana, a tym samym pozostaje nieważna. Brak klauzul przeliczeniowych nie pozwala zgodnie z tą koncepcją na zgodne z umową ustalenie wysokości salda kredytu, czy sposobu jego późniejszego rozliczania.

Częstym argumentem idącym w parze ze wskazanym wyżej stanowiskiem, jest również odwołanie się do woli stron. Odwołanie to opiera się na tezie, że utrzymanie umowy jak kredytu złotówkowego z użyciem stawki LIBOR nie odpowiada temu, na co strony się umówiły i takie przekształcenie byłoby ingerencją w umowę, której Sąd w wyroku nie może dokonać.

Klazule abuzywne w umowach frankowych — podsumowanie

Główną rolą instytucji klauzul abuzywnych jest ochrona konsumenta przed silniejszą stroną umowy, jaką jest przedsiębiorca. Odwołanie się do tej koncepcji pozwala na wyważenie praw i obowiązków występujących po obu stronach umowy, a w przypadku zdiagnozowania naruszeń do ich naprawy albo przynajmniej zmniejszenia powstałych w ten sposób negatywnych skutków.

Klauzule abuzywne w kredytach frankowych stanowią zawsze punkt wyjścia do kreowania ewentualnych roszczeń wobec banku. Są więc podstawą argumentacji w przypadku sporów z bankiem oraz przyczynek do przedstawienia dalszych koncepcji, mających przynieść pozytywny dla konsumenta skutek.

---