Kształtowanie stawki WIBOR - czy winne są banki?

Indeks WIBOR jest stosowany przez banki dlatego, że był to początkowo jedyny wskaźnik referencyjny stóp procentowych dla złotówki. Raty kredytów ze zmienną stopą procentową muszą być wyliczane wyłącznie na podstawie wskaźników referencyjnych, które spełniają wymogi regulacji BMR określonych w Rozporządzeniu Parlamenty Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r.

Wspomniane przepisy określają, że stawka referencyjna musi być opracowywana na podstawie danych wejściowych. Jednak muszą być one wystarczające do wiarygodnego i precyzyjnego odzwierciedlenia sytuacji gospodarczej lub rynku. Zauważyć należy, że transakcji na rynku międzybankowych w zasadzie nie ma, co prowadzi do wniosku, że nie mogą one odzwierciedlać wspomnianych realiów gospodarczych, które wprost odnoszą się do banków.

Natomiast banki optują za korzystaniem z indeksu WIBOR, a to dlatego, że daje im on w jakimś stopniu możliwość jego kontrolowania. WIBOR obliczany jest przez tzw. panelistów, czyli 10 banków, które wyznaczają indeks na bazie tzw. danych wejściowych. Jednak te dane najczęściej nie odnoszą się do realnych transakcji depozytu czy pożyczki na rynku międzybankowym. W związku z tym stosowane są dane szacunkowe, które nie mają nic wspólnego z faktycznie zawieranymi transakcjami.

Banki (uczestnicy panelu WIBOR) podają wysokość oprocentowania i na tej podstawie wyliczana jest średnia arytmetyczna tego oprocentowania, po odrzucenia wartości skrajnych. Administrator indeksu (GPW Benchmark) tak naprawdę ogranicza się jedynie do przetworzenia danych, które zostały przekazane przez banki. Zatem banki mają olbrzymi wpływ na to, jak kształtowana jest stawka referencyjna WIBOR.

Praktyki zachodnie vs. praktyki polskie

Poza granicami Polski przyjęło się, co może wynikać z doświadczenia innych gospodarek i sektora bankowego, że kredyty długoterminowe, w tym przede wszystkim hipoteczne udzielane są ze stałą stopą procentową. To wielka korzyść dla konsumenta, który dzięki temu jeszcze przed podpisaniem umowy wie ile taki kredyt będzie go rzeczywiście kosztował. W ten sposób dysponuje narzędziami, dzięki którym może oszacować swoje zdolności finansowe w dłuższej perspektywie czasu.

W tak dojrzałym systemie bank jest stroną odpowiedzialną za zarządzanie potencjalnymi ryzykami, które wiązać się mogą z różnymi zachwianiami gospodarki, zjawiskami nieprzewidzianymi, które przy zmiennej stopie procentowej odbiłyby się na wysokości rat. Zauważmy, że bank ma do dyspozycji narzędzia finansowe umożliwiające zabezpieczenie się przed takimi sytuacjami. Konsument takich narzędzi nie posiada, nie ma potencjału, możliwości, by w jakikolwiek sposób odeprzeć niekorzystne zmiany, jakie zachodzą na rynku.

Natomiast w Polsce kredyty hipoteczne przyznaje się w oparciu o zmienne stopy oprocentowania. Zatem sytuacja jest zgoła odmienna niż w krajach zachodnich. Wszelkie ryzyko związane z zachwianiami rynku, które mogą przełożyć się na wysokość rat kredytowych są przeniesione na konsumenta. Banki mają więc wyjątkowo ułatwioną linię obrony. Poprzez kształtowanie (zawyżanie) stawki WIBOR ratują swoje zyski, kosztem złotówkowiczów.

Odwołując się do samej umowy złotówkowej, to już na tym poziomie dostrzec należy stosowanie przez banki nieuczciwych praktyk. W umowach kredytowych znajdują są więc klauzule abuzywne, banki nie informowały też często klientów o ryzyku związanym z zaciąganiem kredytu ze zmienną stopą procentową.

Najdotkliwsze dla konsumenta zapisy dotyczą sposobu naliczania i pobierania od kredytobiorcy odsetek. W umowie pojawić się mogły również błędy związane z definicją wskaźnika referencyjnego, która mogła być zaprezentowana w sposób niezrozumiały. Nieprecyzyjny opis formuły naliczania oprocentowania czy brak określenia ryzyka, które wiąże się ze wskaźnikiem referencyjnym także usypiały czujność kredytobiorców. W rezultacie mamy obecnie do czynienia z sytuacją niezwykle trudną dla milionów Polaków, którzy zmagają się z kredytami, których rata wzrosła nawet o 100%.