Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 29 kwietnia 2021 r. (C-19/20) a kwestia umów dawnego GE Money Bank S.A.

Dnia 29 kwietnia 2021 r. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie o sygn. akt C-19/20 wydał ciekawe orzeczenie. Wokół przedmiotowego wyroku pojawiały się bardzo różne komentarze, jednak wielu komentujących nie zwróciło uwagi na rzecz najważniejszą – stosunek TSUE do umów dawnego GE Money Bank S.A.

Jak usunąć zapis abuzywny? – czyli problemy sądów w sprawach umów dawnego GE Money Bank S.A.

Problem z umowami dawnego GE Money Bank S.A. w kontekście spraw frankowych polega na tym, że w niektórych przypadkach umowy te zawierają rozbudowane zapisy dotyczące sposobu ustalania kursu walut, służącego do wyznaczania wysokości zobowiązania kredytobiorcy wynikającego z umowy. Nie budzi wątpliwości, że szczegółowość tych zapisów jest niewystarczająca i że stanowią one klauzulę abuzywną. Jednak wśród sądów rozpoznających sprawę pojawił się problem sposobu usunięcia zapisu niedozwolonego. Pojawiły się bowiem wątpliwości, czy usuwany powinien być jedynie ten fragment, który odnosi się do dowolnie ustalanego kursu, czy też cała klauzula niedozwolona.

Przykładowo, zapis zawarty w umowie kredytowej może brzmieć:

Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna.

Wątpliwość brała się więc z tego, czy usunięcie zapisu niedozwolonego może dotyczyć jedynie fragmentu

minus marża kupna

czy też powinno odnosić się do całości zapisu.

Koło ratunkowe dla banków? – częściowe usunięcie zapisu zawartego w umowie

Propozycja częściowego usunięcia klauzuli abuzywnej z treści umowy kredytowej nie jest postulatem nowym, nie odnosi się także jedynie do umów dawnego GE Money Bank S.A.. W praktyce spotkała się ona z mocną krytyką środowiska prawniczego, co znalazło swój wyraz w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydanym w sprawie C-260/18. W wyroku tym TSUE wskazał, że nie jest możliwe zastępowanie usuniętych zapisów abuzywnych innymi zapisami niemającymi charakteru dyspozytywnego. Z tego właśnie wzięły się wątpliwości odnoszące się do umów dawnego GE Money Bank S.A.

Jak widać na powyższym przykładzie, w teorii możliwe jest usunięcie jedynie części zapisu zawartego w umowie, co pozwoliłoby na dalsze trwanie umowy kredytowej. Takie rozwiązanie wydaje się także promowane przez art. 385(1) § 2 KC, który wskazuje, że strony powinny być związane treścią umowy pozostającą po usunięciu z niej klauzuli abuzywnej. W umowach dawnego GE Money Bank S.A. nie ma bowiem konieczności poszukiwania jakiekolwiek zapisu, który mógłby znaleźć zastosowanie w miejsce usuniętej klauzuli — wystarczy bowiem zredukować zapis poprzez usunięcie jego części.

Dlaczego nie? – brak możliwości usunięcia części zapisu

Argumentacja przemawiająca za usunięciem jedynie części zapisu abuzywnego nie uwzględnia podstawowego celu instytucji klauzul abuzywnych – ochrony konsumenta przed nieprawidłowym działaniem przedsiębiorcy. Art. 385(1) § 2 KC nie tyle wprowadza nakaz utrzymania umowy w mocy, ile taką możliwość. Jeżeli umowa po usunięciu zapisu abuzywnego przestaje być dla konsumenta niesprawiedliwa, może być kontynuowana. Innymi słowy, jeżeli utrzymanie w mocy umowy jest dla konsumenta pozytywne, może do takiego rozwiązania dojść.

Gdyby z samego założenia dochodziło do utrzymywania w mocy umowy po usunięciu z jej treści klauzul abuzywnych, doprowadziłoby to do wypaczenia idei ochrony konsumenta. W istocie zachęcałoby to bowiem przedsiębiorców do próby wprowadzania do umów klauzul abuzywnych, przy jednoczesnym stosowaniu „wentyla bezpieczeństwa”, polegającego na wprowadzeniu takiego zapisu, który ewentualnie zastąpiłby zapis abuzywny po jego usunięciu. Jeżeli konsument podjąłby walkę, przedsiębiorca nic by nie tracił, ponieważ zastosowanie znalazłby przepis stanowiący zabezpieczenie przedsiębiorcy, a jeżeli konsument walki by nie podjął, to przedsiębiorca zyskiwałby na stosowaniu klauzul abuzywnych.

Jedną z funkcji abuzywności jest wywołanie u przedsiębiorcy dolegliwości z tytułu stosowania klauzul abuzywnych. Taką dolegliwością nie będzie przejście na warunki, które powinien przedsiębiorca zaproponować klientowi już na starcie. Przyjęcie takiego rozwiązania skutkowałoby uznaniem, że przedsiębiorcy powinni próbować stosować klauzule abuzywne, ponieważ jedynym zagrożeniem dla nich byłoby przejście na warunki, które powinny być stosowane od momentu zawarcia umowy.

Należy także zauważyć, że usunięcie zapisu dotyczy całości klauzuli abuzywnej. Przez klauzulę należy rozumieć cały zapis umowy, który został wprowadzony do umowy przez przedsiębiorcę w sposób nieprawidłowy. Nie jest więc nim jedynie jego fragment, który dotyczy określonej części nieprawidłowości. Usunięciu podlegać więc powinien cały zapis, rozumiany jako dana instytucja. W przypadku umowy kredytowej waloryzowanej usunięciu powinna podlegać waloryzacja, nie zaś jedynie jej fragment.

Co więcej, odnosząc przedmiotową kwestię konkretnie do umów kredytów frankowych, należy zauważyć, że wątpliwości wzbudza całość waloryzacji, nie zaś jedynie jej fragment odnoszący się do stosowania przez kredytodawcę dowolnej marży. Zarzuty stawiane tego rodzaju umowom kredytowym wkraczają także w sferę informacyjną, ponieważ kredytodawcy nie udzielali odpowiednich informacji kredytobiorcom. Co więcej, kredytodawcy nie oferowali kredytobiorcom alternatywy, namawiając ich do zaciągnięcia tego rodzaju kredytów (np. poprzez manipulowanie zdolnością kredytową).
 

Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

W wydanym wyroku TSUE wskazał, że sąd krajowy nie może uzupełniać luki powstałej w umowie po usunięciu z jej treści klauzuli niedozwolonej poprzez zmianę treści umowy:

Zatem w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku zawartego w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w taki sposób, że niezgodny z tym przepisem jest przepis prawa krajowego dający sądowi krajowemu możliwość uzupełnienia tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku (wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C‑70/17 i C‑179/17, EU:C:2019:250, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo).

Co istotne TSUE podkreślił, że celem instytucji klauzul niedozwolonych jest wywołanie dolegliwości po stronie przedsiębiorcy:

Gdyby bowiem sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Uprawnienie to przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców przez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały być one unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców (wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C‑70/17 i C‑179/17, EU:C:2019:250, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo).

Trybunał stanął na stanowisku, że zapis niedozwolony należy traktować całościowo – musi on podlegać usunięciu w całości, nie zaś jedynie częściowo. Pozostawienie w mocy pozostałej części umowy mogłoby mieć miejsce jedynie wówczas, gdyby klauzula abuzywna stanowiła odrębną część postanowień umowy.

Tymczasem Trybunał orzekł, że przepisy dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie temu, żeby uznany za nieuczciwy warunek został częściowo utrzymany w mocy poprzez usunięcie elementów przesądzających o jego nieuczciwym charakterze, w przypadku, gdyby to usunięcie sprowadzało się do mającej wpływ na istotę tych warunków zmiany ich treści (wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C‑70/17 i C‑179/17, EU:C:2019:250, pkt 64).

Jedynie, gdyby element klauzuli indeksacyjnej rozpatrywanego w postępowaniu głównym kredytu hipotecznego dotyczący marży Banku BPH stanowił zobowiązanie umowne odrębne od innych postanowień umownych, które mogłoby być przedmiotem zindywidualizowanego badania jego nieuczciwego charakteru, sąd krajowy mógłby go usunąć.

Znaczenie wyroku TSUE z dnia 29 kwietnia 2021 r. dla kredytobiorców dawnego GE Money Bank S.A.

Wyrok wydany przez TSUE w sposób jednoznaczny kończy spór co do klauzul zawartych w umowie dawnego GE Money Bank S.A. Kredytobiorcy tego banku nie muszą się obawiać próby ratowania umowy kredytowej przez sądy. Orzeczenie Trybunału stanowi w tym zakresie istotną informację, pozwalającą na przyporządkowanie odpowiedniego skutku do usunięcia klauzul abuzywnych z treści umowy kredytowej.

Specjalizujemy się w sprawach kredytów frankowych - prowadzimy sprawy przeciwko wszystkim bankom, które udzielały kredytów frankowych. Miarą naszej skuteczności są wyroki sądowe w prowadzonych przez nas sprawach - sprawdź wyroki CHF. Wszystkich zainteresowanych zapraszamy do kontaktu z naszymi ekspertami lub skorzystania z darmowej analizy umowy kredytu frankowego - obejmującej analizę prawną wraz z wyliczeniem roszczeń i scenariuszy pozwu frankowego.