Kredyt frankowy - co nowego?
Na tle linii orzeczniczej, w której sądy uznają umowy kredytów frankowych za nieważne w całości powstały kolejne problemy, które wymagały zajęcia stanowiska przez Sąd Najwyższy. Zagadnienie to odnosi się do skutków, jakie pociąga za sobą stwierdzenie nieważności umowy kredytowej, a mianowicie w jaki sposób ma dojść do całościowego rozliczenia kredytobiorcy i banku, jak w takim przypadku należy oceniać kwestię przedawnienia roszczeń obu stron takiej nieważnej umowy kredytowej, a także czy bankowi należy się jakieś wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, czy też jako podmiot profesjonalny, który wprowadził do umowy z konsumentem wadliwe zapisy powinien ponieść sankcję w postaci darmowego kredytu dla konsumenta.
Nie ulega wątpliwości, że powyższe problemy będą przedmiotem sporów sądowych między bankami i Frankowiczami. W najbliższym czasie będą zapadały kolejne rozstrzygnięcia sądowe, które powinny dać odpowiedź na te pytania. Wszyscy zainteresowani problematyką kredytów frankowych śledzą kolejne doniesienia z Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, do której pełnego składu Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego w dniu 29 stycznia 2021 r. skierowała do rozstrzygnięcia następujące zagadnienia prawne:
1. Czy w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie wiąże konsumenta, możliwe jest przyjęcie, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów?
W razie odpowiedzi przeczącej na powyższe pytanie:
2. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego do takiej waluty umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie?
3. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej umowa ta może wiązać strony w pozostałym zakresie?
Niezależnie od treści odpowiedzi na pytania 1-3:
4. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej, w wykonaniu której bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron, czy też powstaje jedynie jedno roszczenie, równe różnicy spełnionych świadczeń, na rzecz tej strony, której łączne świadczenie miało wyższą wysokość?
5. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej z powodu niedozwolonego charakteru niektórych jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty?
6. Czy, jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej którejkolwiek ze stron przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy, strona ta może również żądać wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych przez drugą stronę?
Sprawa ta jest zarejestrowana w Sądzie Najwyższym pod sygn. akt III CZP 11/21 i pomimo wyznaczenia posiedzeń w dniach 25 marca i 11 maja 2021 r. nadal nie zapadła uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej rozstrzygająca te zagadnienia, a na ostatnim posiedzeniu Sąd Najwyższy postanowił odroczyć posiedzenie bez wyznaczania nowego terminu i przed podjęciem uchwały zwrócić się o zajęcie stanowiska do Rzecznika Praw Obywatelskich, Narodowego Banku Polskiego, Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznika Finansowego oraz Rzecznika Praw Dziecka.
Jednakże wcześniej w 2021 r. w sprawach dotyczących kredytów frankowych zapadły dwie istotne uchwały Sądu Najwyższego, które, chociaż częściowo wyjaśniają sytuację i stanowią cenną wskazówkę dla kredytobiorców chcących wystąpić przeciwko bankowi na drogę sądową pewną wskazówkę co do sposobu określenia żądania pozwu.
W dniu 16 lutego 2021 r. Sąd Najwyższy w składzie 3 sędziów odpowiadał na pytanie prawne zadane przez jeden z Sądów Okręgowych o treści: "Czy w świetle art. 405 k.c. i art. 409 k.c., w przypadku uznania umowy kredytu indeksowanego za nieważną na skutek zawarcia w niej klauzul abuzywnych, gdy bezpodstawne wzbogacenie ma miejsce po obu stronach umowy, kredytobiorca może skutecznie domagać się od banku zwrotu świadczenia w postaci rat kapitałowo-odsetkowych zapłaconych w walucie polskiej lub w walucie obcej, w sytuacji, gdy nie doszło do zwrotu przez kredytobiorcę wypłaconej przez bank kwoty kredytu w nominalnej wysokości?" Innymi słowy, chodzi o to, czy kredytobiorcy przysługuje wobec banku roszczenie o zwrot wszystkich wpłat dokonanych na podstawie nieważnej umowy kredytu w sytuacji, w której wpłaty kredytobiorcy nie równoważą się z kwotą kredytu, jaka została mu wypłacona przez bank. W tej kwestii w orzecznictwie sądowym ukształtowały się dwa kierunki rozstrzygnięć: teoria salda oraz teoria dwóch kondykcji. Zgodnie z teorią salda kredytobiorca ma roszczenie o zapłatę wobec banku tylko, gdy jego wpłaty przekroczyły kwotę udzielonego kredytu i tylko w zakresie, w jakim jego wpłaty przekroczyły kwotę wypłaconego mu przez bank kredytu. Natomiast w myśl teorii dwóch kondykcji roszczenia obu stron nieważnej umowy kredytu są od siebie niezależne i nie podlegają żadnemu bilansowaniu – czyli kredytobiorca może domagać się zwrotu wszystkich wpłaconych bankowi kwot niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie pozostaje dłużnikiem banku z tytułu wypłaconego mu kredytu.
W odpowiedzi na tak postawione pytanie Sąd Najwyższy w uchwale z dn. 16.02.2021 r. (III CZP 11/20) opowiedział się za korzystną dla kredytobiorcy teorią dwóch kondykcji. Sąd Najwyższy jednoznacznie wskazał, że: „Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu.”
Taki kierunek rozstrzygnięć został potwierdzony w Uchwale Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dn. 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21), w której Sąd Najwyższy przyjął, że:
„1. Niedozwolone postanowienie umowne (art. 3851 § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. 2. Jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.”
Sąd Najwyższy nadał tej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że jest ona wiążąca dla innych zwykłych składów Sądu Najwyższego (np. rozpoznających skargi kasacyjne stron postępowań wnoszone od wyroków sądów powszechnych).
W dniu 29 kwietnia 2021 r. w sprawie polskich kredytów frankowych po raz kolejny wypowiadał się też TSUE, odpowiadając na pytania prawne Sądu Okręgowego w Gdańsku. Wyrok TSUE z dn. 29 kwietnia 2021 r. (C-19/20) potwierdził dotychczasowe orzeczenia. TSUE uznał, że skutki stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku w takiej umowie podlegają przepisom prawa krajowego, przy czym kwestia utrzymywania się w mocy takiej umowy powinna być oceniana przez sąd krajowy. TSUE uznał także, że nieuczciwe warunki zawarte w dniu podpisania umowy nie mogą być uchylone aneksem, jeżeli konsument nie został poinformowany o jego celach i skutkach – czyli czy na dzień podpisania aneksu konsument wiedział, że jego celem jest usunięcie z umowy klauzul abuzywnych. Jeżeli konsument nie wiedział, że taki jest rzeczywisty cel zawarcia aneksu, to jego podpisanie nie ma znaczenia i umowa w dalszym ciągu pozostaje w całości od początku nieważna. TSUE potwierdził także, że nie można z treści umowy usunąć tylko części nieuczciwego warunku, jak również nie można w to miejsce wprowadzać innych regulacji i w ten sposób uzupełniać umowy po wyeliminowaniu z niej klauzuli abuzywnej.
Specjalizujemy się w sprawach kredytów frankowych - prowadzimy sprawy przeciwko wszystkim bankom, które udzielały kredytów frankowych. Miarą naszej skuteczności są wyroki sądowe w prowadzonych przez nas sprawach - sprawdź wyroki CHF. Wszystkich zainteresowanych zapraszamy do kontaktu z naszymi ekspertami lub skorzystania z darmowej analizy umowy kredytu frankowego - obejmującej analizę prawną wraz z wyliczeniem roszczeń i scenariuszem rozwiązań.
